Tôi từng hỏi một doanh nhân Việt Nam rằng anh ta dự định đưa công ty mình đi đâu trong 5 năm tới. Anh nhìn tôi, cười, rồi trả lời: “Còn sống được qua năm nay đã là may rồi.” Câu trả lời ấy nghe có vẻ thực tế, thậm chí khôn ngoan, nhưng với tôi – một người đã sống, làm việc ở nhiều quốc gia – đó là biểu hiện điển hình của tư duy ngắn hạn, không khác gì lái xe mà chỉ nhìn chằm chằm vào đầu mũi xe.
Đây chính là điểm khác biệt căn bản giữa những người làm chủ cuộc chơi và những người chỉ đang tồn tại trong trò chơi do người khác tạo ra. Người làm chủ không sống chỉ để “qua ngày”. Họ sống để xây dựng điều gì đó dài hạn – một công ty, một thương hiệu, một tầm ảnh hưởng, một di sản.
Tại sao tư duy dài hạn quan trọng đến vậy?
Bởi vì mọi điều có giá trị thực sự trong cuộc đời này đều cần thời gian để trưởng thành. Bạn không thể học giỏi tiếng Anh chỉ trong một tuần, cũng như không thể gây dựng lòng tin hay sự nghiệp trong một tháng. Cơ bắp, tình yêu, danh tiếng, trí tuệ – tất cả đều cần thời gian tích luỹ. Không có thời gian, không có kết quả.
Nhưng ở nhiều người Việt, tôi thấy một xu hướng đáng lo: ái ngại với những thứ lâu dài. Làm gì cũng muốn “đánh nhanh rút gọn”. Học cái gì cũng muốn “có mẹo, có tips”. Làm ăn thì “kiếm tiền trước đã, tính sau”, còn đầu tư vào bản thân, vào kỹ năng, vào hệ thống – thì thường bị gạt sang một bên.
Kết quả là gì? Là sự đốt cháy giai đoạn. Là việc nhiều người thành công sớm nhưng thất bại nhanh, vì không có nền móng dài hạn. Là việc các startup chết non, nhân sự nhảy việc liên tục, các bạn trẻ mất định hướng vì không bao giờ nghĩ xa hơn năm sau.
Vì sao người Việt ngại nghĩ dài hạn?
Tôi không tin người Việt kém thông minh. Trái lại, tôi gặp rất nhiều người thông minh, nhanh nhẹn, tiếp thu nhanh. Nhưng sự thông minh đó đôi khi lại trở thành cái bẫy nếu thiếu một nền tảng tư duy chiến lược.
Có một vài lý do lịch sử và văn hoá khiến tư duy dài hạn không được khuyến khích:
- Lịch sử thiếu ổn định, chiến tranh triền miên khiến nhiều thế hệ buộc phải sống theo kiểu “ăn chắc mặc bền”, “lo được ngày nào hay ngày đó”.
- Hệ thống giáo dục nhấn mạnh kết quả tức thời, điểm số, thành tích ngắn hạn, mà không dạy học sinh nghĩ đến 5 năm, 10 năm hay cuộc đời.
- Áp lực xã hội và so sánh khiến người trẻ cảm thấy họ đang “tụt hậu” nếu không nhanh chóng thành công.
Nhưng thời thế đã thay đổi. Chúng ta đang sống trong một thế giới nơi lợi thế không nằm ở tốc độ, mà ở độ sâu và độ bền. Bạn không thể thắng mãi bằng mẹo. Bạn cần chiến lược.
Tư duy dài hạn là gì? Và nó khác gì với sự mơ mộng?
Đừng nhầm lẫn tư duy dài hạn với mơ mộng hay sống trong tương lai. Một người có tư duy dài hạn vẫn sống ở hiện tại, nhưng luôn hành động với mục tiêu rõ ràng trong tương lai.
Ví dụ:
- Người có tư duy ngắn hạn sẽ chọn công việc nào lương cao nhất tháng này.
- Người có tư duy dài hạn sẽ chọn công việc nào giúp mình học hỏi nhiều nhất, phát triển kỹ năng phù hợp với mục tiêu 5 năm tới.
- Người có tư duy ngắn hạn sẽ tiết kiệm tiền bằng cách không học thêm gì.
- Người có tư duy dài hạn sẽ đầu tư một phần thu nhập để học hỏi, để sau này không phải làm mãi một việc lặp đi lặp lại.
Tư duy dài hạn không phải là trì hoãn hành động. Trái lại, nó giúp bạn hành động sáng suốt hơn. Giống như việc leo núi: nếu biết đỉnh núi ở đâu, bạn sẽ chọn đúng con đường thay vì leo bừa.
Nghĩ như người làm chủ cuộc chơi
Những người thành công nhất mà tôi từng gặp – từ Thung lũng Silicon đến Berlin, từ Tokyo đến Singapore – đều có điểm chung: họ suy nghĩ như những người thiết kế trò chơi. Họ không phản ứng theo môi trường, họ tạo ra môi trường.
Họ không chờ cơ hội, họ chuẩn bị để đón cơ hội. Họ không chỉ học để làm công việc hôm nay tốt hơn, mà học để đảm nhận vai trò lớn hơn trong tương lai. Họ không chỉ làm để sống, mà sống để làm được những điều có tầm ảnh hưởng lâu dài.
Bạn cũng có thể như thế. Nhưng trước hết, bạn phải thoát khỏi kiểu tư duy “thấy gì làm nấy”, “tuần sau tính tiếp”. Mỗi hành động hôm nay đều phải gắn với một mục tiêu dài hơn. Nếu không, bạn sẽ mãi là người chơi phụ trong trò chơi do người khác lập trình.
Làm sao để rèn tư duy dài hạn?
- Viết xuống mục tiêu 3 năm, 5 năm của bạn – không phải để mơ mộng, mà để định hướng các hành động hằng ngày.
- Tập đặt câu hỏi “Việc này phục vụ mục tiêu gì?” – nếu không có câu trả lời rõ ràng, hãy cân nhắc lại.
- Xây hệ thống thay vì chạy theo kết quả – học cách xây dựng kỹ năng, thói quen, mối quan hệ và nguyên tắc làm việc có thể duy trì lâu dài.
- Học từ người đi trước – hãy dành thời gian nói chuyện với những người sống và làm việc với tư duy chiến lược, để hiểu họ tư duy ra sao.
- Kiên nhẫn với quá trình – thành quả thực sự không đến trong 3 tháng. Nhưng bạn sẽ bất ngờ nếu kiên định trong 3 năm.
Kết
Suy nghĩ dài hạn không phải là thứ bẩm sinh. Nó là kỹ năng. Và bạn hoàn toàn có thể rèn luyện nó. Khi đã có nó, bạn sẽ không còn lo bị lạc lối giữa những trào lưu nhất thời. Bạn sẽ không bị cuốn theo cuộc đua khoe mẽ, so sánh, hay thành công chớp nhoáng.Bạn sẽ là người tạo ra luật chơi, thay vì chạy theo cuộc chơi của người khác.
